Nederland zit nu drie jaar in de raad van bestuur van de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO), een belangrijk besluitvormingsorgaan dat het werk van de WGO op het gebied van mondiale gezondheid begeleidt. Naast drieëndertig andere landen in de raad van bestuur, zal de Nederlandse delegatie in januari 2019 aanwezig zijn op de 144e zitting van de raad van bestuur om onderwerpen te bespreken die gaan over de uitroeiing van polio tot de gezondheidsimplicaties van klimaatverandering.

Maar misschien is het belangrijkste onderwerp op de agenda van de raad van bestuur de door de WGO voorgestelde routekaart voor toegang tot geneesmiddelen. Deze routekaart stelt prioriteiten voor de komende vijf jaar met betrekking tot het werk van de WGO aan geneesmiddelen over de hele wereld. Als lid van de raad van bestuur zal Nederland de discussie helpen vormgeven over hoe de WGO dit probleem zou moeten aanpakken.

Helaas bevat de routekaart van de WGO, zoals voorgesteld door het Secretariaat van de WGO, ernstige problemen die de lidstaten moeten oplossen. De routekaart voorziet bijvoorbeeld in een uitgebreide rol van de WGO om landen te adviseren over intellectuele eigendommen, zoals het gebruik van ‘dwanglicenties’ (soms ‘TRIPS-flexibiliteiten’ genoemd) om de productie van gepatenteerde geneesmiddelen mogelijk te maken zonder toestemming van de patenthouders. Dit is onnodig en zou wereldwijde innovatie ernstig schaden, waardoor patiënten moeilijker toegang krijgen tot de medicijnen van vandaag en investeringen in de nieuwe behandelingen en remedies van morgen ondermijnen.

Het routekaart van de WGO toont een neiging binnen de WGO om patenten te zien als een belemmering voor toegang. Maar dit is niet waar: onderzoek heeft geen verband gevonden tussen intellectuele eigendom en toegang tot medicijnen. Bijna alle medicijnen die de WGO ‘essentieel’ acht, zijn al zonder patent maar nog steeds onbereikbaar voor miljoenen mensen vanwege andere factoren, zoals zwakke en ondergefinancierde gezondheidszorgsystemen. Versterking van IE kan de toegang daadwerkelijk vergemakkelijken, zowel door nieuwe ontdekkingen te stimuleren als door het gemakkelijker te maken voor innovatieve geneesmiddelen om patiënten te bereiken die deze nodig hebben.  

De WGO is ook niet geschikt om deze aanbevelingen te doen: zij heeft niet de expertise om landen te adviseren over de complexe technische, economische en handelsimplicaties voor de bescherming van intellectuele eigendom (IE). Veel landen hebben al bezwaren geuit dat de WGO haar beperkte middelen niet zou moeten besteden aan het werken aan dergelijke polariserende taken waarvan het onwaarschijnlijk is dat ze de toegang tot medicijnen zullen verbeteren. 

De leden van de raad van bestuur van de WGO moeten naar voren treden en zich uitspreken over de cruciale rol van IE bij het aanmoedigen tot nieuwe ontdekkingen. Dat is vooral belangrijk, omdat Nederlandse patiënten, en de Nederlandse economie, aanzienlijke voordelen hebben behaald met een innovatievriendelijk ecosysteem, en vooral met de productie van levensreddende geneeswijzen en behandelingen.

Neem bijvoorbeeld de patentcijfers van Nederland. In 2017 ontving het Europees Octrooibureau bijna 500 Nederlandse patentaanvragen voor biotechnologische en farmaceutische innovaties, een stijging van 17 procent van biotech- en farmaceutische patentaanvragen ten opzichte van het voorgaande jaar. Bovendien werd volgens een van de meest recente cijfers in één jaar bijna $ 317 miljoen geïnvesteerd in onderzoek en ontwikkeling in de farmaceutische industrie (O&O), waardoor duizenden banen werden gecreëerd. De Wereldwijde innovatie-index 2018 van de Wereldorganisatie voor intellectuele eigendom rangschikte Nederland in feite als de op een na meest innovatieve economieën ter wereld.

Toch worden in de verklaringen van Nederland in recente internationale bijeenkomsten de enorme waarde van biofarmaceutische innovatie niet erkend. In plaats daarvan geven Nederlandse verklaringen vaak de schuld aan intellectuele eigendom, het belangrijkste onderdeel van hun kenniseconomie, in plaats van zich te concentreren op de veelzijdige, complexe toegangsbarrières.

• Tijdens het Fair Pricing Forum 2017, stelde Martin van Rijn, secretaris van het ministerie van Volksgezondheid, de doeltreffendheid van het huidige O&O-systeem ter discussie en verwees naar prijscontroles of andere manieren om het rendement op biofarmaceutische investeringen te verminderen.
• Tijdens de Wereldgezondheidsvergadering van 2018 verwierp de Nederlandse delegatie het idee om een sterkere bescherming voor IE te bieden, en verklaarde: “Nederland zal zich blijven inspannen om ‘TRIPS-Plus’-bepalingen in vrijhandelsovereenkomsten met landen met een laag inkomen te voorkomen.”
• In reacties aan het Nederlandse parlement in november 2017 verklaarde minister Bruno Bruins dat hij van plan is om ‘de spelregels te wijzigen’ en ‘het gebruik van dwanglicenties voor patenten op innovatieve geneesmiddelen’ uitgebreid te onderzoeken. Deze verklaring volgde op een rapport van de Nederlandse Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, waarin de aanbeveling werd gedaan om “toestemming te verlenen voor het opleggen van dwanglicenties als gevolg van volksgezondheidsbelangen aan de minister die verantwoordelijk is voor de volksgezondheid”.

Deze harde anti-IE-verklaringen maken Nederland tot een extreme uitschieter en nemen veel extremere posities in dan andere landen van de Europese Unie en ontwikkelde landen die profiteren van medisch onderzoek. 

Ondanks de enorm succesvolle innovatie-economie van Nederland en de banen die het in het thuisland creëert, lijken Nederlandse leiders zich te willen inzetten voor een ideologische agenda die tegen IE is. De kennis en ondernemingszin van Nederlandse biofarmaceutische wetenschappers is misschien wel de beste hoop van de wereld voor de behandeling en genezing van kanker en andere dodelijke ziekten. Nederlandse standpunten over IE kunnen ook de toegang van patiënten en de wereldwijde gezondheidszorg in landen met lagere inkomens ondermijnen, waar Nederland zich al lang zorgen heeft gemaakt over ontwikkeling. 

Omdat de raad van bestuur van de WGO onderzoekt hoe de toegang tot geneesmiddelen kan worden verbeterd, heeft Nederland de mogelijkheid om op te komen voor innovatie en de gezondheid van patiënten. Als wereldwijde leider op het gebied van gezondheidszorg en een belangrijke financier van ontwikkelingshulp, kan Nederland helpen de WGO te richten op het aanpakken van de echte toegangsbelemmeringen, zoals zwakke en ondergefinancierde gezondheidszorgstelsels, slechte infrastructuur en belastingen/tarieven. In het bijzonder moet Nederland zich duidelijk op de vergadering van de raad van bestuur uitspreken over hun zorg met betrekking tot de routekaart en ervoor zorgen dat het niet leidt tot een uitbreiding van de activiteiten van de WGO waardoor de IE wereldwijd zal worden ondermijnd.

Nu is het de tijd om te handelen. Patiënten over de hele wereld zijn afhankelijk van Nederland en de andere leden van de raad van bestuur om de leiding te nemen over proactieve en allesomvattende oplossingen die de echte en complexe obstakels voor een betere wereldwijde gezondheid aanpakken.